Có một câu hỏi rất thật mà Bạn, nhất là khi ở tuổi 20–24, thường mang trong lòng như một viên đá nhỏ nằm đâu đó lấn cấn trong ngực. Câu hỏi nghe tưởng đơn giản, có thể trả lời bằng “có” hoặc “không”, nhưng lại thật khó nói thành lời. Bởi vì khi nói ra, Bạn sợ cha mẹ hiểu lòng mình theo một cách khác. Bạn sợ xã hội hiểu lầm và phán xét. Bạn sợ mình trở thành đứa con vô ơn, bất hiếu. Và câu hỏi ấy là: “Con có quyền không giống cha mẹ không?”
Cha mẹ của Bạn đã thành công theo một công thức rất rõ ràng, và có bằng chứng, phải không? (cười).. Cha mẹ có nhà cửa, danh tiếng, thành tựu; họ đã vượt qua những giai đoạn khắc nghiệt, tích lũy bằng bền bỉ, kỷ luật, và đau đớn trong im lặng, khó kể với ai. Vì đã đi qua những ngày tháng khó khăn ấy, cha mẹ thường mang một nỗi sợ rất bản năng: sợ con đau, sợ con khổ, sợ con phải trả giá bằng đúng những giọt nước mắt mà họ từng nuốt vào. Cho nên khi cha mẹ nói: “Con hãy tin ba mẹ, con nên làm thế này thế kia”, điều ẩn phía sau thường không phải kiểm soát, mà là tình thương. Một tình thương muốn con “đến đích” nhanh để được thành công, để được bình an sớm. Nhưng rồi mâu thuẫn xuất hiện ở chỗ: Bạn bắt đầu nghe thấy trong mình một tiếng nói khác. Nó muốn bạn làm khác, và bạn cũng rất muốn. Bạn có thể nhìn con đường cha mẹ vẽ ra và vẫn biết ơn sự lo toan ấy. Nhưng đồng thời, Bạn cũng cảm thấy “nó không kết nối” nhưng không biết giải thích làm sao cho ba mẹ hiểu. Nó vẫn còn mơ hồ quá! Và Bạn muốn hỏi một câu rất khẽ: “Ba mẹ ơi, con làm khác đi có được không?”
Nếu Bạn gật đầu với lời khuyên của cha mẹ, có thể Bạn sẽ thấy họ nhẹ nhõm ngay lập tức. và bạn cũng thở phào, tự an ủi rằng mình là con ngoan rồi. Nhưng sau đó, bạn khó chịu, bạn bứt rứt, bạn cứ muốn làm khác mà không dám. bạn hỏi người này người kia phải làm sao để thoát ra, nhưng bạn không dám đối diện với ba mẹ để tìm sự thâú hiểu. bạn sợ thấy nỗi đau và sợ hãi trên gương mặt cha mẹ.
Điều đó là sự thật. Nếu Bạn nói “con muốn khác”, với nhiều phụ huynh, đó giống như một cú sốc khủng khiếp. Họ có thể nhìn Bạn như nhìn một người sắp bước ra khỏi vùng an toàn, và bật ra những câu quen thuộc: “Con không nghe lời thì chỉ có té ngã thôi. Con đi thế này rồi sẽ bị người ta mắng nhiếc, sẽ bị phán xét, con sẽ không hạnh phúc, con sẽ không giàu có. ba mẹ đã thấy rồi. ba mẹ đã biết cái này rồi….”
Tình thương ấy là thật, nhưng đôi khi vẫn “chưa đủ”, vì nó không đi kèm với sự tin tưởng rằng Bạn có thể tự học đường của mình. Điều khiến Bạn khó khăn hơn nằm ở chỗ trong vô thức, con cái rất hay thiên vị cha mẹ, và cha mẹ thường cảm thấy con luôn còn bé bỏng, cần mình bảo vệ và hướng dẫn từng ly từng tí. Từ nhỏ, cha mẹ là người nuôi Bạn lớn, dạy Bạn những điều đầu đời, nên rất dễ hình thành một niềm tin sâu rằng “ba mẹ mình đúng”, và ba mẹ cũng tin như vậy! (hic). Khi Bạn bắt đầu va chạm những thách thức lớn hơn – thậm chí vượt khỏi trải nghiệm của chính cha mẹ – cả hai bên có thể đều chưa kịp nhận ra rằng đây không còn là chuyện “đúng – sai” đơn giản nữa và khả năng hiểu biết giữa 3 người: cha,mẹ, con nữa. Cái đúng này phụ thuộc với ai, trong văn hoá nào, cho mục tiêu nào, với phương pháp cách thức nào, với thế hệ nào....Bạn bắt đầu thao thức khi cảm nhận cái ĐÚNG không còn đơn giản cha mẹ nói đúng là được nữa.
Câu hỏi tiếp theo được đặt ra là: có thể Cái đích đến của mình khác ba mẹ không? và ngay cả cuối cùng đích đến TRÔNG CÓ VẺ giống nhau thì : “Liệu mình có quyền đi một hành trình khác để đến đó không?” Có khi điều Bạn cần chưa phải là thành công để “dưỡng già sớm”, mà là sự thấu hiểu về chính mình và cách một con người trưởng thành trông ra sao. Có thể điều bạn cần học chưa phải là lên chức giám đốc ở tuổi 20 mà là tranh cãi không lắng nghe giữa người và người sẽ dẫn đến hậu quả gì trong công ty? nó khiến chúng ta đến tuổi 50 cũng không leo lên được ghế giám đốc. (Uầy!) Học sớm thì chiếc ghế ấy đến sớm. Nhưng ta nào hay biết, ba mẹ ta nào hay biết ta phải học điều đó? ba mẹ chỉ nói: bỏ qua đi con, cãi không có ích. Nhưng người trẻ chưa cãi thì chưa hiểu. Họ cần cãi để sau này hiểu rằng không nên cãi mà nên lắng nghe thấu hiểu như thế nào.Thành công đến với họ sau đó bền vững, rõ ràng, và họ hoàn thiện chính phẩm chất bên trong mình khi đạt tới chiếc ghế giám đốc, chứ ko chỉ là 1 đích đến chức vị mà bên trong ngơ ngác không hiểu lắm vì sao mình ở đây. Đó chỉ là 1 trong những ví dụ điển hình mà tôi từng gặp với khách hàng của tôi. Và còn hàng triệu bài học trông như vậy mà người trẻ có thể phải học.
Nếu nhìn kỹ, câu hỏi “Con có quyền khác cha mẹ không?” không phải là sự phản kháng cho oai, cũng không phải vô ơn hay phủ nhận hy sinh. Nó là một chuyển động rất tự nhiên của quá trình lớn lên cho quá trình Bạn đi tìm bản sắc của chính mình. Đôi khi Bạn sẽ làm sai, và chính cái sai ấy trở thành nơi Bạn học điều quan trọng nhất: Bạn là ai khi Bạn sai, Bạn đứng lên bằng cách nào, Bạn có biết chịu trách nhiệm nghĩa là gì không, Bạn có biết chăm sóc mình khi có vẻ mình gặp thất bại không? Bạn có biết ôm mình và chúc mừng mình sau một bài học đã vất vả lắm mới học được không? Hay bạn oán trách khóc than và về dựa lại cha mẹ để sống cuộc đời vay mượn? Một đứa trẻ không được quyền sai thì sẽ không đủ trải nghiệm để hiểu. Và khi đưa trẻ ấy lớn lên, trống rỗng mà lại có trong tay quyền lực, thì mọi thứ đứa trẻ ấy làm càng dễ trở nên nguy hiểm. Bởi vì đứa trẻ ấy sẽ bắt đầu bằng việc đạt được nhu cầu thời thơ ấy của mình (không phải nhu cầu lẽ ra ở tuổi trưởng thành) đó là học cách chiếm hữu, cách tranh giành “đồ chơi”, tìm kiếm sự an toàn ở người khác một cách cực đoan thiếu thốn, muốn người khác nghe mình trước khi đòi mình nghe họ…Và sẽ khổ sở biết bao cho người đó, cùng với những người xung quanh người đó. Nếu quan sát kỹ, bạn sẽ thấy đau thương hiện giờ của bạn là vì những trải nghiệm thời nhỏ của bạn bị tước mất, hoặc bạn đã không được cho phép làm sai lúc nhỏ để đủ đầy khi lớn lên.
Sự khác biệt giữa Bạn và cha mẹ hôm nay không nằm ở tình thương, mà nằm ở thời đại. Cha mẹ Bạn lớn lên trong một bối cảnh mà ổn định là giá trị cốt lõi, và nghe lời thường là kim chỉ nam để giảm thiểu rủi ro. Khi có quá ít lựa chọn, khi không có “hậu phương” đủ mạnh, người ta phải bám vào khuôn, vào công thức, vào những lời khuyên đã được kiểm chứng để giảm vấp ngã. Thế hệ cha mẹ vượt qua cuộc đời bằng chịu đựng, bền bỉ, kỷ luật, và rất nhiều lần cắn răng mà đi tiếp. Họ không muốn Bạn nếm lại đúng vị đắng ấy, nên họ mong Bạn đi nhanh, đi chắc, đi ít đau nhất có thể với lời khuyên và nâng đỡ của họ. Nhưng Bạn đang sống trong một thế giới khác: Đứng yên quá lâu có thể đồng nghĩa với bị đào thải. Nghề nghiệp thay đổi cực nhanh đến mức hôm nay chinh phục một thứ, ngày mai đã phải học một thứ khác. Công nghệ không chỉ “tìm thông tin” như ngày Google mới xuất hiện, mà còn là AI. Một chức danh, một tấm bằng, một sự Ổn định không đủ nữa. Bạn muốn đo đời mình bằng những câu hỏi khác: “Giá trị tôi trao cho xã hội là gì? Điều gì làm tôi hạnh phúc? Điều gì khiến tôi thức dậy mỗi sáng đầy năng lượng và nụ cười trên môi? điều gì khiến trái tim ấm áp?” Khi cha mẹ nói “Con chỉ cần làm theo cách này là ổn”, đôi khi Bạn nghe thành một câu khác: “Con đừng là chính mình.” Và khoảng cách ấy, nếu không được hiểu, rất dễ bị nhầm thành “không thương”.
Vậy nên, không giống cha mẹ không đồng nghĩa với phản bội. Không giống cha mẹ không có nghĩa vô ơn, bất hiếu, hay phủ nhận thành công của họ hiện có. Ngược lại, việc Bạn đủ tỉnh táo để nhận ra mình khác ở đâu, cần gì cho cuộc đời mình, và đang tìm một hướng đi phù hợp với mình là dấu hiệu của trưởng thành nội tâm không được hiểu là nổi loạn.
Có những gia đình, nếu cha mẹ có thể thay vì chặn lại ngay, thử hỏi: “Vì sao con muốn như vậy? Con nghĩ điều gì sẽ xảy ra nếu con đi con đường đó?” thì rất nhiều cuộc chiến có thể ngưng lại, không phải vì ai thắng, mà vì hai bên bắt đầu hiểu nhau. Bạn có thể đi chậm. Và đi chậm không có nghĩa tụt lại. Đi chậm có thể chỉ là Bạn đang cẩn thận, chú đáo, và tôn trọng hành trình của mình. Bạn cũng có thể đi khác. Và đi khác không có nghĩa là sai. Bạn có thể thử rồi sai, thử rồi điều chỉnh, rồi dần dần hiểu rõ mình trước khi chọn một hướng đi dài hạn. Khả năng tự hiểu mình, tự đứng dậy sau những cú ngã, tự điều chỉnh con đường… là một tài sản vô cùng quý giá, đôi khi cả đời người mới tìm ra được. Và Bạn không cần phải đi một mình. Không phải lúc nào gia đình cũng có đủ ngôn ngữ và trải nghiệm để đồng hành với Bạn ở tầng sâu này, và điều đó không có nghĩa cha mẹ kém. Có thể họ rất giỏi trên con đường của họ. Vì vậy, việc Bạn tìm một người đồng hành đúng chức năng – một coach, một therapist, một counselor, một mentor, một người hướng nghiệp – không phải là yếu đuối. Đó là một hành động yêu thương chính mình, và cũng là cách để không đặt cha mẹ vào vị trí mà họ không cần phải gánh.
Có những khác biệt rất tinh tế ở đây. Therapy thường là nơi Bạn quay về chữa lành những tổn thương sâu. Coaching là không gian để Bạn nhìn rõ mình đang đứng ở đâu và muốn đi về đâu. Mentoring là khi một người đi trước chia sẻ trải nghiệm đã sống. Consulting là khi Bạn cần lời khuyên chuyên môn cụ thể. Training là lúc Bạn học một kỹ năng rõ ràng để dùng trong đời sống hay công việc. Không vai trò nào thay thế vai trò nào, và không vai trò nào cần phải bị nhầm với tình thương của cha mẹ.
Bạn có quyền sống đúng với mình. Bạn không cần sống cùng một kịch bản với cha mẹ hay bất kỳ thần tượng nào. Bạn không cần đo giá trị bản thân bằng thước đo của người khác. Bạn không cần đi nhanh chỉ để làm yên lòng ai, dù đó là cha mẹ hay thầy cô. Và đồng thời, Bạn vẫn có quyền yêu cha mẹ, biết ơn cha mẹ, và trung thành với gia đình – mà không phản bội sự thật bên trong mình. Hai điều ấy có thể cùng tồn tại, dù nghe có vẻ nghịch lý. Nếu Bạn đang đứng giữa một bên là kỳ vọng của người khác và một bên là tiếng gọi bên trong, xin hãy nhớ: Bạn không sai. Kỳ vọng cũng không sai. Bạn không hỏng hóc gì cả. Việc Bạn dám hỏi “mình có quyền khác đi không?” là một dấu hiệu của can đảm. Và nếu con đường Bạn chọn không đi vào tội ác, không làm điều trái pháp luật, không sống bằng sự tàn nhẫn, thì sớm hay muộn, chính hành trình trưởng thành của Bạn sẽ trở thành sự an tâm cho cha mẹ. Biết đâu, qua Bạn, họ sẽ nhìn thấy rằng đời có nhiều cách để sống, nhiều cách để thành công, và nhiều cách để hạnh phúc trong cuộc đời này, an ủi cho nỗi niềm của họ mấy mươi năm chưa có ai thấu hiểu hay trả lời cho họ. Hãy yêu mình, rồi bạn sẽ yêu đời, biết yêu cha mẹ sâu sắc hơn, và con người quanh bạn sẽ được nhận những món quà từ sự trưởng thành, tình yêu và đầu óc, trái tim rộng mở của bạn.
-------------
(Viết cho cha mẹ - người cùng thời với tôi:)
“Chúng ta yêu con biết mấy.
Và cũng chính vì yêu thương biết mấy, nên chúng ta mới lo. Lo đến mức đôi khi quên mất: tình thương của chúng ta đẹp, nhưng không phải lúc nào cũng cần “đi vào tận trong” đời con. bởi con không CHÍNH XÁC là CHÚNG TA. Con là SỰ TIẾP NỐI.
Chúng ta đã từng đi qua một thời mà ổn định là "chiếc phao sinh tồn". Chúng ta đã từng phải bền bỉ, kỷ luật, nhẫn nại, đôi khi im lặng đến đau đớn. Chúng ta đã vượt qua được, rồi dựng lên một nền tảng để mong con mình đỡ cực hơn. Thế nên khi con nói “con muốn khác”, trong lòng chúng ta không chỉ là không đồng tình. mà Trong lòng chúng ta là rất nhiều sợ và cảm giác đau đớn đi kèm: sợ con đau, sợ con bị đời quăng quật, sợ con bị phán xét, sợ con phải trả những cái giá mà chúng ta từng trả. Ba mẹ ơi, Con không vô ơn, không bất hiếu. Con chỉ đang đứng trước câu hỏi bản sắc: “Nếu con là con, thì con sống đời con như thế nào?” và con đang nhìn chúng ta để tìm sự ủng hộ - một tình thương vô cùng khó khăn nhưng rất cần cho con dựa vào. Cái khác của con và ba mẹ không phải là chống lại chúng ta. Nó chỉ là sự tìm kiếm, sự học hỏi, sự thấu hiểu có nước mắt và có thành tựu. Nó biểu hiện khác đi do khác thời đại. Khác nhịp sống. Khác cách thế giới vận hành giữa thời điểm ta sinh tồn và thời điểm con phát triển.
Có những không gian không dành cho chúng ta. Không phải vì chúng ta không đủ tốt. Mà vì nếu chúng ta bước vào đó bằng đúng nỗi lo của mình, con sẽ khó thở thay vì cảm thấy được thương, được chở che khi quá mệt mỏi trở về. Con sẽ vừa muốn thương chúng ta, vừa muốn thoát ra. Chúng ta sẽ càng đau rồi càng muốn nắm giữ. Ta tự tạo ra “khoảng cách thế hệ” hình thành và đau lăn lóc trong đó, trong khi con mình thì ngơ ngác không hiểu vì sao chúng ta lại như vậy — y như ngày xưa chúng ta từng cảm với cha mẹ mình thôi. Ngày xưa, chúng ta cũng từng ước ba mẹ hiểu mình theo một cách khác: không cần đồng ý hết, chỉ cần đừng phủ lên mình một khuôn mà mình không mặc vừa và thừa nhận rằng, con khác bố mẹ. Bố mẹ ủng hộ con. Đi đi và tìm cho mình con là ai, con đường con muốn trải nghiệm là gì. Mệt mỏi hãy quay về có bố mẹ ở đây con nha.
Chúng ta thương con nên mới muốn giữ con trong vùng an toàn. Nhưng có những đoạn, an toàn của con lại là được thử, được sai, được tự điều chỉnh, được bước chậm mà không bị giục phải “đến đích”. Có những đoạn, nếu chúng ta nắm tay con chặt quá, con sẽ tưởng mình không có tay. Chúng ta vẫn có thể ở đó—như một nền. Không phải để lái. Chỉ để con biết: phía sau luôn có nhà. Và khi con cần một người đồng hành đúng chức năng—một người hiểu nghề, hiểu tâm lý, hiểu kỹ năng—thì đó không phải là “con có vấn đề”, càng không phải là “cha mẹ thiếu khả năng”. Đó chỉ là đời sống hiện đại: mỗi vai có một chỗ đứng. Chúng ta không cần gánh hết mọi vai để chứng minh tình thương. Hãy để chuyên gia làm việc của họ, và có thể hỗ trợ con tìm chuyên gia phù hợp dựa trên mối quan hệ, kinh nghiệm của mình, sau đó, hãy để con tự quyết định với ai, làm gì, như thế nào, tiếp tục đứng sang 1 bên ủng hộ con.
Chúng ta yêu con biết mấy. Và đôi khi, yêu con biết mấy cũng là biết lùi ra một bước. Để con được là con. Để chúng ta vẫn là nơi con muốn quay về, chứ không phải nơi con phải gồng để “đúng” rồi khóc mỗi tối vì ước gì con có thể đi vào thế giới này trong tình thương rộng lớn và vòng tay ấm áp của ba mẹ.”
